ملانین چیست و چگونه می توان آن را افزایش داد؟

ملانین چیست و چه فایده‌ای برای پوست دارد؟

کمبود آن چه مشکلاتی را برای پوست ایجاد می‌کند؟

فواید این ماده برای پوست چیست؟

چطور می‌توانیم ملانین پوست را حفظ کنیم؟

تمام این سوالات را در ادامه این مطلب پاسخ می‌دهیم.

ملانین چیست؟

نوعی رنگدانه شناخته شده است که در زیبایی چشم، پوست و مو تاثیرگذار است. بسیاری از افراد وقتی نام این ماده را می‌شوند، فورا تصور می‌کنند قرار است پوست‌شان تیره شود؛ زیرا یکی از عوامل تیرگی پوست است و هر چقدر مقدار آن در پوست بیشتر باشد، رنگ پوست هم تیره‌تر می‌شود.

میزان این ماده در بدن به عواملی از جمله ژنتیک، تغذیه و میزان قرار گرفتن در معرض نور آفتاب بستگی دارد. حتی گفته می‌شود میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند روی میزان ملانین پوست فرزندانی که در آینده به دنیا می‌آیند، نیز تاثیر بگذارد.

تاثیر وجود ملانین در بدن نه تنها ایجاد رنگدانه برای پوست، مو و چشم است، بلکه حتی از پوست در برابر مضرات اشعه ماوراء بنفش خورشید نیز محافظت می‌کند. افرادی که میزان بیشتری از این ماده را در بدن داشته باشند، اگر در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرند، کمتر آسیب می‌بینند.

انواع ملانین در بدن

این ماده انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

• اوملانین: این ماده به دو رنگ سیاه و قهوه‌ای است و برای تیرگی پوست، مو و چشم کاربرد دارد. افرادی که رنگ موهای آن‌ها مشکی و قهوه‌ای است، مقادیر مختلفی از اوملانین قهوه‌ای و سیاه دارند. اگر این ماده در بدن فرد نباشد، رنگ موهای او بلوند می‌شود.
• فئوملانین: این ماده در قسمت‌هایی از بدن از جمله نوک سینه‌ها و لب‌ها وجود دارد و رنگ صورتی به آن ها می بخشد. همچنین این ماده باعث زردی و بلوندی موهای سر و رنگی شدن چشم‌ها می‌شود. اگر میزان اوملانین و فئوملانین در بدن یکسان باشد، موها قرمز رنگ می‌شود.
• نوروملانین: فئوملانین و اوملانین بر رنگ پوست، مو و چشم تاثیرگذارند اما نوروملانین رنگ نورون‌های مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. خوب است بدانید که کمبود این ماده با بیماری پارکینسون ارتباط نزدیکی دارد.

ملانین چطور در بدن تولید می‌شود؟

این ماده در بدن توسط سلول‌هایی به نام «ملانوسیت» تولید می‌شود که در سراسر بدن پراکنده هستند و اندمک‌هایی به نام «ملانوزوم» را تولید می‌کنند. ملانوزوم محلی برای سنتز فئوملانین و اوملانین است که به سلول‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.

میزان تولید ملانین در بدن در درجه اول به ژنتیک بستگی دارد. در واقع رنگ پوست، چشم و موها را از والدین به ارث می‌برید و این موضوع نشانه مقدار مشخصی از ملانین است که در بدن آن‌ها و شما به یک اندازه وجود دارد.

این ماده در ملانوسیت ها تولید می شود که در نواحی مختلف بدن از جمله موها، درونی‌ترین لایه‌های پوست، مردمک و عنبیه، مناطقی از مغز، غده فوق کلیوی و بخش‌هایی از گوش داخلی قرار دارند.

عوامل تاثیرگذار بر سطح ملانین بدن

علاوه بر ژنتیک که مهم‌ترین عامل تاثیرگذار روی رنگ پوست، چشم و موها است، عوامل دیگری هم بر میزان ملانین در بدن تاثیر دارند که برخی از آن ها عبارتند از:

1. التهابات در بدن
2. میزان ترشح هورمون‌ها
3. سن
4. میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید و اشعه UV
5. تغذیه

اختلالات رنگدانه پوست

برخی از مواد غذایی مثل ویتامین E باعث افزایش میزان آن در بدن می‌شود. در حالی که ویتامین C میزان آن را در بدن کاهش می‌دهد. برای مثال اگر وازلین را که حاوی مقادیر زیادی ویتامین E است، روی پوست بزنید و در مقابل نور آفتاب هم قرار بگیرید، پوست شما خیلی زود تیره می‌شود که نشانه افزایش ملانین است. اما اگر مقداری آب لیموترش (حاوی ویتامین C) را روی پوست بزنید، پوست شما روشن‌تر می‌شود.

فواید ملانین برای بدن چیست؟

اگر رنگ پوست و چشم‌های شما تیره است و فکر می‌کنید بهتر است ملانین بدنتان کمتر شود، باید بدانید که، سخت در اشتباه هستید. اگرچه این ماده رنگ پوست، چشم و موها را تیره می‌کند، اما نقش بیولوژیکی مهمی در حفاظت از شما در برابر آسیب‌های نور خورشید دارد.

مهم‌ترین فایده این ماده برای بدن، محافظت از سلول‌های اپیدرم یا لایه بیرونی پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش است. این محافظ همه اشکال مضر اشعه UV (UVC، UVB و UVA) و همچنین نور آبی را پوشش می‌دهد. این کار را با جذب اشعه قبل از اینکه به DNA حساس سلول‌های پوست آسیب برساند، انجام می‌دهد.

همچنین وجود این ماده فعالیت آنتی اکسیدان‌ها را با از بین بردن گونه‌های فعال اکسیژن تولید شده از طریق اشعه UV، افزایش می‌دهد. ملانین بدون دخالت ترکیبات محافظ مانند آنتی اکسیدان، استرس اکسیداتیو را که باعث آسیب سلولی می‌شود، از بین می‌برد.

از نظر برخی از محققان، فواید دیگر این ماده، محافظت از کبد، روده‌ها و حتی سیستم ایمنی بدن است. البته تحقیقات در این مورد تکمیل نشده است؛ اما به طور کلی تولید رنگدانه و محافظت از پوست در برابر اشعه مضر آفتاب دو مزیت اصلی ملانین برای سلامت بدن است.

فواید ملانین برای کلاژن‌سازی پوست

کلاژن چیست؟ نوعی پروتئین است که حدود یک چهارم از بدن انسان را تشکیل می‌دهد و در پوست، استخوان‌ها، غضروف، رباط‌ها و تاندون‌ها وجود دارد. این ماده در درم (لایه داخلی پوست) به مقدار زیادی وجود دارد و فیبرهای آن باعث حالت کشسانی پوست می‌شود؛ به طوری که از چین و چروک در پوست جلوگیری می‌کند.

افزایش سن، مصرف دخانیات، آلودگی، تغذیه نامناسب و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب باعث از بین رفتن کلاژن پوست می‌شود. در نتیجه پیری زودرس پوست را به دنبال دارد. اگر میزان ملانین پوست به اندازه کافی باشد، با قرارگیری در معرض نور آفتاب، به پروتئین کلاژن هیچ آسیب نمی‌رسد و کلاژن سازی در پوست متوقف نمی‌شود.

اگر هورمون‌هایی مثل استروژن در بدن کاهش یابد، کلاژن سازی هم دیگر انجام نمی‌شود. این مشکل در زنانی که وارد دوره یائسگی می‌شوند، وجود دارد. این اتفاق باعث شکسته شدن سلول‌های کلاژن در بدن می‌شود و پیری و چین و چروک پوست را به دنبال دارد.

به طور کلی کلاژن و ملانین هر دو از پوست در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کند. وجود این دو ماده برای زیبایی و جوانی پوست لازم است. اگر رنگدانه‌های پوست شما کم است و پوست سفید‌ رنگ دارید، نشان کمبود ملانین در بدن است. در این مواقع برای جلوگیری از روند پیری پوست، باید از قرص کلاژن ساز استفاده کنید.

استفاده از کرم ضد آفتاب فوراور، رعایت رژیم غذایی حاوی کاروتنوئیدها از جمله میوه ها و سبزیجات از پوست در برابر اشعه‌های مضر خورشید محافظت می‌کند.

عوارض کاهش ملانین پوست

اگر به دلیل عوامل ژنتیکی میزان ملانین در بدن شما کم یا حتی صفر است، ممکن است مشکلات متعددی ایجاد شود:

ابتلا به بیماری ویتیلیگو

ویتیلیگو یک بیماری خود ایمنی است و زمانی رخ می‌دهد که بدن ملانوسیت کافی تولید نمی‌کند. این مشکل باعث کمبود رنگدانه و ایجاد لکه‌های سفید روی پوست یا مو می‌شود. بین 1 تا 2 درصد از افراد در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند. حتی ممکن است بعد از مدتی هم رنگ دست‌ها یا پاها به دلیل کاهش این ماده، از بین برود و همان قسمت به صورت سفید بی‌رنگ درآید. در اصطلاح به این بیماری پیسی یا برص هم گفته می‌شود.

ابتلا به بیماری آلبینیسم

 آلبینیسم بیماری ژنتیکی نادر دیگری است که اگر  بدن به اندازه کافی ملانین تولید نکند، رخ می‌دهد. این بیماری ممکن است به دلیل کاهش تعداد ملانوسیت‌ها یا کاهش تولید ملانین از ملانوزوم‌ها اتفاق بیفتد. بیماری آلبینیسم انواع مختلفی دارد، اما بیشتر به صورت سفید و بی‌رنگ شدن پوست و مو خود را نشان می‌دهد. این بیماری را ایرانی‌ها با نام «زالی» می‌شناسند.

ابتلا به ملاسما

ملاسما نوعی بیماری پوستی است که به صورت لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری روی بازوها و پوست صورت ایجاد می‌شود. دلیل ابتلا به این بیماری علاوه بر کمبود ملانین، مصرف داروهای هورمونی (قرص ضدبارداری) و قرار گرفتن طولانی مدت در برابر نور آفتاب است. استفاده از برخی کرم‌ها و لایه برداری پوست با لیزر یا لایه‌برداری شیمیایی هم باعث ابتلا به ملاسما می‌شود.

از دست دادن رنگدانه به دنبال آسیب پوستی

افرادی که میزان ملانین در پوست آن‌ها کم است و رنگ پوست بسیار روشن، چشم‌های رنگی و موی بلوند دارند، اگر پوست‌شان آسیب ببیند، امکان اینکه آن ناحیه رنگدانه‌ها را بازیابی کند، بسیار کم است. برای مثال اگر دچار سوختگی یا تاول شود، پوست ترمیم می شود، اما رنگ این قسمت با سایر قسمت‌های پوست یکسان نخواهد شد.

از دست دادن شنوایی

باورتان می‌شود که میزان این ماده در بدن با شنوایی ارتباط نزدیکی دارد؟ مقداری ملانین در استریا واسکولاریس گوش داخلی وجود دارد که با کاهش شنوایی مرتبط است. افرادی که مقدار بسیار کمی از آن در بدن خود دارند، در معرض خطر مشکلات شنوایی هستند.

بیماری پارکینسون

بخشی از این ماده در مغز وجود دارد که به آن نوروملانین گفته می شود و پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم. وقتی سن افزایش می‌یابد، میزان آن هم در مغز بیشتر می‌شود. اما در برخی از افراد به دلایل مختلف ممکن است این اتفاق نیفتد و به بیماری پارکینسون مبتلا شوند.

راه‌های افزایش ملانین در بدن چیست؟

تا اینجا با فواید ملانین و مشکلات ناشی از کمبود آن در بدن آشنا شدید، خوب است راهکارهای افزایش آن را هم بدانید. برای افزایش ملانین این راه‌ها را توصیه می‌کنیم:

• در طول روز به مقدار کافی (حداقل یک ساعت در روز) در مقابل نور آفتاب قرار بگیرید. برای اینکه اشعه مضر آفتاب به پوست آسیب نرساند، بهتر است در ساعات پایانی یا طلوع آفتاب این کار را انجام دهید. اگر پوستتان تیره شد، نشانه آسیب سلولی است که پیش‌تر رخ داده است.
• مصرف برخی غذاها از جمله میوه و سبزیجات حاوی ویتامین A (بتاکاروتن) برای تأمین ملانین ضرورت دارد. هویج، گوجه فرنگی، فلفل قرمز، اسفناج، پاپایا، کدو تنبل و خربزه حاوی مقدار زیادی بتاکاروتن هستند.
• غذاهای حاوی ویتامین E به تامین این ماده در پوست کمک زیادی می‌کنند. از جمله این غذاها می‌توان به روغن های گیاهی (آفتابگردان، سویا، زیتون)، آجیل (بادام، آجیل کاج، بادام هندی) و میوه‌هایی مانند کیوی، انبه، آووکادو، آلو و انگور اشاره کنیم که حاوی ویتامین E هستند.
• مصرف غذاهای حاوی تیروزین مانند تخم مرغ، گوشت، مرغ، پنیر، بوقلمون و غلات کامل هم می‌تواند به افزایش آن در بدن کمک زیادی کند.
• مصرف مکمل و قرص هم می‌تواند به افزایش این ماده در بدن کمک کند. اما باید با تجویز متخصص پوست و مو صورت بگیرد.

راهکارهای کاهش ملانین چیست؟

اگرچه این ماده برای بدن فواید زیادی دارد و وجود آن از اهمیت بالایی برخوردار است، با این حال اگر مقدار آن افزایش یابد، می تواند باعث تیرگی پوست شود. بسیاری از این موضوع گلایه دارند و می‌خواهند با کاهش ملانین، پوست روشن‌تری داشته باشند. استفاده از کرم‌های روشن‌کننده راه موقتی از بین بردن این ماده است. اما برای اینکه میزان آن را کم کنید، روش‌های زیر توصیه می‌شود:

• میوه و سبزیجات حاوی ویتامین C مصرف کنید.
• آب سیب زمینی را بگیرید و روی پوست بزنید. این ماده خوراکی آنزیم‌هایی دارد که اثرات ملانین را از بین می‌برد.
• پودر زردچوبه را خمیر کرده و روی پوست بزنید. بعد از 15 دقیقه بشویید.
• برگ نعنا را له کرده و روی پوست خود بزنید.
• استفاده از دستگاه IPL، دستگاه میکرودرم خانگی و لایه‌برداری با اسکراب پوست هم برای کاهش این ماده در بدن و روشن شدن پوست موثر است.

روش‌های دیگری هم برای کاهش ملانین و روشن کردن پوست وجود دارد که باید به طور مداوم انجام شوند و تاثیر خود را در دراز مدت نشان می دهند.

افزایش میزان این ماده در بدن می تواند کمبود ویتامین D را به دنبال داشته باشد؛ زیرا سنتز این ویتامین توسط نور خورشید صورت می‌گیرد و پیش‌ساز را به شکل فعال خود تبدیل می‌کند. برخی از کارشناسان معتقدند افراد با پوست تیره‌تر، نسبت به افراد دارای پوست روشن، بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار می‌گیرند. در واقع این ماده به عنوان محافظی عمل می‌کند که از جذب نور خورشید برای تشکیل ویتامین D جلوگیری می‌کند.

حرف آخر

آنچه در این مطلب گفتیم، معرفی کامل ملانین، راه‌های افزایش آن، مشکلات و عوارض ناشی از کمبود و انواع این ماده بود. همچنین گفتیم اگر میزان آن در بدن زیاد باشد، تیرگی پوست را به دنبال دارد. راه‌هایی نیز برای افزایش ملانین و روش‌هایی برای کاهش آن ارائه دادیم. اگر فکر می‌کنید مطلب دیگری وجود دارد که ما از پرداختن به آن غافل شده‌ایم، با ما درمیان بگذارید.